Girit, Siyaset ve İsyan 1895-1898 - Pınar Şenışık - Kitap Yayınevi

Girit Adası, Venedik egemenliğinden çok önce Doğu Akdeniz’de farklı medeniyetlerin temel özelliklerine sahip, Osmanlı yönetimi boyunca da süren kendine has bir yaşam tarzı yaratmıştı. Bu kitap Osmanlı Girit’inin “bağımsız Girit”e dönüşümünü inceliyor. 1896 ve 1897 Girit isyanlarının adadaki iç dinamikleri değiştirdiğini, yerel yapının dönüşümüne, Osmanlı Girit’inde muhtariyet idaresinin kurulmasına ve daha sonra adanın Osmanlı İmparatorluğu’ndan ayrılmasına zemin hazırladığını iddia ediyor. Bu kitap, Osmanlı Girit’indeki gelişmelerin benzersiz olduğunu iddia eden mevcut literatürden farklı olarak, adadaki bir arada yaşama geleneği ile bu durumun değişmesine yol açan şiddeti 19. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu bağlamında anlamak gerektiğini öne sürüyor. Başka bir deyişle, 1896 ve 1897 Girit isyanları ve Osmanlı Girit’indeki cemaatler arası ilişkiler hem yerel, hem de emperyal dinamiklerin dikkate alındığı birleştirici bir yaklaşımla inceleniyor. Diğer çok etnikli imparatorluklarda olduğu gibi, Osmanlı İmparatorluğu’nda da Müslümanlar ve gayrimüslimler ekonomik, sosyal ve siyasi çıkarlar ve amaçlar nedeniyle yan yana yaşamışlardı. Osmanlı Girit’indeki cemaatler arası ilişkilerin hem benzersiz, hem de daha geniş bir dünyanın parçası olduğunu hatırlamak önemlidir. Bu yaklaşım, Girit toplumunun dinamiklerini anlamamıza, Giritli Hıristiyanların nasıl siyasallaştıkları ve milliyetçileştiklerini sorgulamamıza ve aynı zamanda Girit isyanlarının temelinde yatan daha kapsamlı nedenleri iyi değerlendirmemize olanak tanımaktadır. 19. yüzyılın sonunda Doğu Akdeniz önemli siyasi ve sosyoekonomik dönüşümlere tanık olmuştu. Bu bağlamda, yalnızca Müslüman ve Hıristiyan cemaatler arasındaki dinamik ilişkiler için değil, aynı zamanda uygarlık tarihi boyunca Hıristiyanlık, İslam, imparatorluklar ve ulus-devletlerin etkinleştiği ve kesiştiği bir yer olarak Doğu Akdeniz bölgesindeki önemli temaları da anlamak için Osmanlı Girit’indeki uzlaşma ve çatışmalara ışık tutmakta yarar var.

- Pınar Şenışık Doğuş Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Birimi öğretim üyesi.