Dede Korkut Kitabının Poetikasına Giriş - Kamal Abdulla - Ötüken Neşriyat

İsa Hebibbeyli’nin belirttiği gibi, “Dede Korkut Kitabı destanlarının poetik sistemi hakkında belirli değerlendirmeler yapılmış olsa bile bu destanın poetikası henüz sistematik ve bütüncül biçimde araştırılmamıştır.” Şüphesiz bunun için, Dede Korkut mitolojisini, içerdiği anlatıların biçim ve içerik farklılıklarını gözeterek bütün paradigmaları ile ele alan çalışmalar yapılması gerekmektedir.

Antik çağlarda nesir ve nazım bir bütünün parçaları olarak belirirdi. Dede Korkut Kitabı hakkında en özgün değerlendirmeleri içeren bu kitapta da proza ve poeziyanın birleşik varyantı olarak estetikpoetik kavramı önerilmiş ve Dede Korkut Kitabı’nın poetik değerlendirmesinin sadece nazım parçaları üzerinden yapılması, bir yöntem olarak da reddedilmiştir. Kamal Abdulla’nın girişimi otantik mitolojik metnin içinde ilkel estetikpoetik patikalarını belirginleştirmeye yönelik bütüncül bir incelemeyle insanın en eski tasavvurlarından bir “Şafak Varyantı” oluşturmayı, daha doğru ifadesiyle onu görünür kılmayı amaçlamaktadır.

Kamal Abdulla için Dede Korkut Kitabı’nın poetikası, ancak mitolojik yaklaşımlarla uygulanacak ilkelerin destanın içindeki farklı zaman katmanlarını, kozmik çağdan tarihsel çağa geçişin kodlarını izah edebilmekle, belki evvela Dede Korkut Kitabı ile Dede Korkut Kitabı metninin hazırlandığı malzemeyi ayrıştırmakla mümkün olabilir. Çünkü Dede Korkut Kitabı’nda atılan her mitolojik adımda, kaostan kozmosa, bütün medeniyetlerin temel yönelişi olarak belirip sürdürülebilir nizam ideali yolunda verilen mücadele -metnin farklı katmanlarında ve geniş bir zaman dilimi içerisinde şekillenerek- modelleşmiştir.

Tıpkı milyarlarca yıl önce gerçekleşmiş Büyük Patlama’nın bütün evrene dağılmış yankılarını hassas cihazlarla hâlâ duyabildiğimiz gibi, “insan birikiminin bütün formlarına ait tek evrensel metodolojik yaratıcı ilke olarak kabul” edeceğimiz bu kozmik olayı anahtar sayarak ilkel mit çağında bir patlamayla metne yayılan estetikpoetiğin izlerini sürebiliriz.

“Tarih öncesi çağın kadim otantik metnine ait ilkel mitolojik tasavvurlar”ı ele alan bu yol bizi, bu kitabın sonraki çabalarının parçaları olarak “Kadim otantik metnin (...) klasik biçimini” veren “mitolojik öğle”ye, yani “Öğle Varyantı”na, oradan da mitolojik günbatımına, yani “estetikpoetik katmanın son dönemini yaşayarak estetik ve poetik diye iki istikamete ayrılacağı” “Günbatımı Varyantı”na ulaştıracaktır.